Su paisu de Santu Antiogu, situadu subra de s'isponda E de s'omònima ìsula, de cale est su tzentru prus importante, s'isvilupat subra de sas pende·nos de sa punta cara a su mare. In su logu sos Fenìtzios aiant fundadu, a inghìriu a su 750 a.C., Sulci. Su territòriu est ricu de testimonias archeològicas; de particulare interessu est sa necròpoli pùnica, chi òcupat s'intrea punta e subra cale fiat istadu impiantata sa necròpoli romana. In edade cristiana fiat istadu realizadu su campusantu ipogeico, s'ùnicu in Sardigna pro su cale fatzat a faeddare de catacumbas. In s'abitadu, subra de su costàgiu s. de una pratza subra de su puntu prus artu de su paisu, pesat sa crèsia dedicada a Santu Antiogu, de cale est visìbile petzi su prospetu printzipale, realizadu intre su XVII e su sèculu XVIII, ca a sas chi abarrant partes s'adossant edifìtzios de vàriu gènere.
Sulci fiat istadu sede episcopale, atestada partinde dae su 484, cando su pìscamu Vitalis aiat partetzipadu a su sìnodu de Cartàgine. Su primu mentovu de su "monasterium sancti Antiochi" torrat a artziare a su 1089, cando Costantino-Salusio II de Lacon-Gunale, giùighe de Casteddu, aiat donadu sa crèsia de Santu Antiogu a sos Vittorini de Marsìllia. In su 1102 sa crèsia, torrada a acontzare, fiat istadu riconsacrata de su pìscamu sulcitano Gregorio. Intro su 1218 sa càtedra obispale de Sulci fiat istadu traslata a Tratalias.
S'impiantu originàriu de sa crèsia fiat su de una crèsia altomedioevale cruciforme, comente a si deduit fintzas de sos materiales iscultòreos como collocados, in prus de chi in diversas colletziones privadas, in s'intrada laterale e in sa losa de su santuàriu. Su santuàriu fiat in fundu tzentrale, cun bator bratzos bortados a carrada e corpus tzentrale cupolato. S'intradosso de sa cùpula emisfèrica rugrat su filu internu de su cuadradu de imposta, a su cale si giunghet tràmite bator scuffie a su bator unu de isfera; sos peducci de sas scuffie sunt isculpidos cun motivos a branca de leone e a guscio de testùine. In sa cùpula s'aberint bator ventanas.
Su fundu est oe longitudinale, cun àula in manera aprossimativa a tres navadas e ateretantas campadas, navada larga cantu s'àula e àbside acostagiada a N de un'àbside minore, relativa a unu vanu cuadrangulare chi prospetta, cun duas arcadas, subra de su capocroce e subra de su bratzu s. de sa navada. Custa planimetria resurtat de s'annanta de sas navadas laterales e de sos duos vanos absidali. Sas àbsides tenent s'estradosso de su catino rientrante subra de su filu de s'imposta.
Sa crèsia est istada ogetu de numerosos interventos edilìtzios. In su Ses-Setighentos sunt istadas agiuntas sa prima campada e sa fatzada. Sas partes chitas sunt costruidas a su matessi modu de cuddas pertinentes a s'impiantu, in cantones de arenaria e mannos contzas bugnati de predamolina, chi costituiant materiale de ispògio de sa tzinta murària de s'antiga Sulci.

Istòria de sos istùdios
In su 1953 Raffaello Delogu aiat dadu una ricostrutzione de sa crèsia, torrende·las s'àbside laterale e cunsiderende·la chita "ex novo", intre su 1089 e su 1102, segundu modos romànicos franco-catalanos, de maestranze lòmpidas cun sos Vittorini de Marsìllia. In su 1970 Renata Serra aiat reconnotu in su fundu longitudinale sa trasformatzione de unu pretzedente edifìtziu cruciforme cupolato, datàbile a su sèculu V, mediante s'annanta de sas navadas laterales e de sos vanos absidati. Su problemàticu edifìtziu e mescamente sas isculturas suas ant impinnadu, partinde dae su 1989, fintzas Roberto Coroneo, chi assignat su corpus cupolato a su sèculu VI e s'ampliamentu longitudinale a sos annos 1089-1102, pro cunfrontos cun San Saturnino de Casteddu (1089-1119).

Bibliografia
D. Scano, Istòria de s'arte in Sardigna de su XI a su sèculu XIV, Casteddu-Tàtari, Montorsi, 1907, p. 50;
A. Taramelli, "De unos cantos momentos epigràficos bizantinos de sa Sardigna", in Archìviu Istòricu Sardu, III, 1907, pp. 83-86;
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 28, 51-54;
Osvaldo Lilliu, Su martyrium de S. Antìogu in su Surcis. Letura iconologia e de tècnica costrutiva de unu grandu organismu cupolato altomedioevale in Sardigna, Casteddu [1986];
"Cumplessu episcopale e tzitade in sa Sardigna tardu romana e altomedievale", ischedas de A.M. Giuntella-L. Pani Ermini, in Su suburbio de sas tzitades in Sardigna: insistèntzias e trasformatziones. Àutos de su de III cunvegnos de istùdiu subra de s'archeologia tardoromana e altomedievale in Sardigna, Tàrantu, 1989, pp. 69-73;
L. Porru-R. Serra-R. Coroneo, Santu Antiogu, Sas catacumbas, Sa Crèsia Martyrium, I frammentos iscultòreos, Casteddu, Stef, 1989;
R. Serra, Sa Sardigna, collana "Itàlia romànica", X, Milanu, Jaca Book, 1989, pp. 333-335;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 3;
R. Coroneo, Iscultura mediobizantina in Sardigna, Nùgoro, Poliedro, 2000;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, collana "Patrimòniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 53-59;
R. Serra, Studios subra de s'arte de sa Sardigna tardoantica e bizantina, Nùgoro, Poliedro, 2004, pp. 24-25, 37, 109, 113-114;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 106.