Su ponte romanu denominadu "Ischit Baronessa" s'agatat a s'internu de unu campu coltivadu de propiedade privada, a una distàntzia de unos baranta metros a Est de s'alveo de su Flumini Mannu, a unos noe km a Nord de su tzentru abitadu de Pabillonis a pagu prus de unu km de sa crèsia de su campu intitulada a San Lussorio.
Sas ruinas de su ponte romanu denominadu "Ischit Baronessa", apellativu assumidu petzi in sa segunda metade de su sèculu XIX ma nòdidu in sa cartografia ufitziale pretzedente comente a "Ponte Vecchio" o "Ponte de Santa Callina", s'agatant a s'internu de unu campu coltivadu in àrea privada, a una distàntzia de unos baranta metros a Est de s'alveo de su Flumini Mannu, respetu a su cale non resurtat perpendiculare, ma oblìcuu: tale fatu s'ispiegat cun sos traballos modernos de canalizzazione e retificatzione chi ant de su totu alteradu s'originale corsicanu de su riu.
Segundu sas prus acreditadas interpretatziones de sos istudiosos, su ponte diat èssere istadu funtzionale a sa viabilidade intre sa tzitade pùnicu-romana de Neapolis e sas àreas internas de su "territorium Neapolitanum", assetiadu in currispondèntzia de un'importante badu controlladu, partinde dae s'Edade de su Brunzu, de duos nuraghes assetiados subra de sas ispondas opostas e, a unos seschentos metros de distàntzia, fintzas de su Nuraghe Santu Sciori, sitiadu in territòriu de Pabillonis, ue fiat pesadu in Edade Rumana un'importante bidditzolu.
Su monumentu si còllocat intre su de I sèc. a.C. e su V. sèc. p.C.
Su monumentu resurtat como in parte occluso a sa bista in sa portzione sua nord otzidentale a càusa de sa fita vegetatzione chi l'imbòligat, mentras su chirru opostu est lìberu e visìbile in manera perfeta: si cunservant in cunditziones otimales duas piloni, costruidos cun blocos de predamolina parallelepìpedos de mannos e mèdias dimensiones, fortzis recuperados dae fràigos prus antigas, de cales sunt visìbiles tres filari ligados cun malta de carchina e rinzeppati cun scaglie de pedras prus piticas.
Subra de sos piedritti de preda niedda s'impostat un'arcu a profilu ribassato, cun s'archivolto costituidu dae una ghiera costruida cun blocchetti parallelepìpedos de scisto ligados fintzas issos de una tenace malta chi, in s'intradosso, fungeva fintzas de intonaco e de su cale abarrat ancora carchi rastru. Subra de s'estradosso est visìbile ancora in bonu istadu de cunservatzione su pranu istradale, costituidu dae còdulos de vària natura e dimensione, afogados in sa malta, mentras abarrant pagos rastros de s'originàriu parapetu. Non sunt reconnoschìbiles a inghìriu a su monumentu àteras istruturas o lacerti de murature, siat pertinentes a su ponte, siat in fràigos in carchi modu a issu collegades.
Su ponte presentat de sas lesiones significativas in sa parte mediana de s'arcada, pro cale sussistet su perìgulu de derrota si non s'intervenit cun òperas de cunsolidamentu.

Istòria de sos iscavos e de sos istùdios
Su primu mentovu tzertu riconducibile a su ponte romanu de Pabillonis s'atzapat in una mapa catastale de su Otighentos de San Nicolò Arcidano, tando in briga pro sa definitzione de sas làcanas cun sos comunos de Mòguru, Pabillonis e Gùspini, in sa cale s'atestat in s'atuale ubicazione de su monumentu su topònimu de "Ponte Vecchio o Santa Callina" in su chirru deretu de su riu, chi càstiat cara a s'isponda oposta unu non mègius identificadu "Nuraxi Fogoneddu" de sighida mai prus atestadu dae sas fontes.
Sa denominatzione "Ponte de sa Baronessa" est sutzessiva, a pustis de chi su Barone Rossi, propietàriu de cudda zona, aiat retzidu tale tìtulu in su 1847.
In su 1987 s'Ispetore onoràriu Tarcisio Agus signalat s'arriscu de derrota de su ponte, e s'aùgurat un'interventu de cunsolidamentu.
Su monumentu est istadu interessadu in su 2017 de un'interventu de missa in seguridade atuadu dae su Comunu chi, in ocasione de traballos de mantenimentu ordinàriu e pulitzia de s'àrea, aiat rilevadu s'istadu de precariedade de s'istrutura.

Bibliografia
F. Floris, Sa grandu entziclopedia de sa Sardigna, Tàtari 2007, pp. 800.
Tarcisio Agus, Ogetu: Ponte romanu pericolante in agru de Pabillonis, in Archìviu currente de sa Soprintendenza pro sos Benes archeològicos pro sas provìntzias de Casteddu e Aristanis, prot. 2779, 16/05/1987.
F. Fois, I pontes romanos in Sardigna, Tàtari 1964, pp. 36-38.
G. Lilliu, Notiziario archeològicu, in "Studios Sardi", Tàtari 1948, n. VIII, fasc. Sos-III, pp. 412-460.
Istitutu Geogràficu Militare, fògiu 225 de sa Carta de Itàlia IV - N.E. CASA ZÈPPARA, annu 1898.
Real Corpus de Istadu Majore, sèrias "Mapas", Unidades: San Nicolò Arcidano "Fògiu de unione de su Comunu de San Nicolò Arcidano", Casteddu 31 nadale 1843.

Comente arribbare
Su ponte romanu "Ischit Baronessa" est sitiadu a unos 8 Km a Nord de su paisu de Pabillonis, a paga distàntzia de sa crèsia de su campu de San Lussorio. De su tzentru abitadu pigare, de sa bia Gramsci, sa SP 4; cursare 7 km belle posca svoltare a dereta e sighire subra de sa SP 98 pro 500 m., torra a dereta pigare unu caminu consortile. A pustis de àere cursadu àteros 500 m. su ponte est visìbile subra de sa manca.