Osilo, Castello de sos Malaspina

Subra de sa tzima de su Monte Tuffudesu, a s'internu de s'abitadu de Osilo, pesat su casteddu de sos Malaspina. Totu sa zona in tundu est fita de sitos archeològicos de rilievu, chi torrant a artziare a s'edade preistòrica.
Non s'ant datos tzertos subra de su fàbricu de su casteddu de Osilo, pro bia ipotètica collocabile in su sèculu XII. In su 1272 sa fortificatzione cumparet intre sos possessos de sa famìlia Malaspina, originària de sa Lunigiana, su cale arribu in Sardigna torrat a artziare a su 1016 in ocasione de s'ispeditzione contra sos àrabos ghiados dae Museto. In cunsighèntzia de custa ispeditzione sos Malaspina aiant tentu in acumpensu, de sa Santa Sede, una sèrie de terras subra de sas cales aiant fatu costruire fortificatziones: una de custas era su casteddu de Osilo, a guàrdia de sas fronteras de s'Anglona, de sa Nurra e de sa Gallura. Pro totu su sèculu XIV su casteddu de Osilo fiat istadu in su tzentru de sas perricas intre arborensi e aragonesos, cambiende s'ispissu meres, finas a su cumintzu de su lentu declinu suo, a su cumintzu de su sèculu XV cando fiat coladu a feu a sa famìlia de sos Centelles.
Articuladu in unu fundu ovale allongadu, su casteddu deviat racchiudere un'ispàtziu de belle 1000 mq: elementos costitutivos fiant sa tzinta e duas turres, un'a pranta tzirculare de basalto iscuru e un'a fundu cuadradu in contzas de tufu. Belle sa partzidura de sos ambientes internos non faghet a nàrrere meda, bida s'iscassia de restos; nointames faghet a imaginare chi b'esserent allògios pro sas tropas e pro su castellanu, gasi comente depòsitos pro viveri e armas.

Istòria de sos istùdios
Pro Osilo e su casteddu suo sunt contribuidos significativos sa monografia a cura de Francesco Liperi Tolu, de su 1913 ma torrada a imprentare in su 1991, s'artìculu de Angelo Castellaccio in sos atos de unu cunvegnu de su 1978 (publicadu in su 1981) e sa tratatzione in su volùmene de Foiso Fois ''Castelli de sa Sardigna medievale'', de su 1992.

Bibliografia
V. Angius, "Osilo", in G. Casalis Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, XIII, Torinu, G. Maspero, 1845, pp. 629-631;
F. Liperi Tolu, Osilo, Sassari, 1913;
A. Castellaccio, "Su casteddu medievale de Osilo", in Sa Sardigna in su mundu mediterràneu, Sassari, 1981, pp. 325-348;
F. Fois, Castelli de sa Sardigna medievale, a cura de Barbara Fois, Cinisello Balsamo, Amilcare Pitzos, 1992, pp. 297-302;
G. Serreli, Totu sos casteddos de sos bator regnos, "Darwin. Cartulàrios", n. 1 (trìulas-austu 2006), pp. 104-109.