Iglesias, Torre de Cala Domèstica

Sa turre bardiaiat s'intrada a sa marina in cale fiat unu porticciolo de imbarcu de sos minerales bènnidos de sas vàrias minas de sa zona. De su fortilizio faghent a bìdere sas turres de Porto Paglia, Forte de San Vittorio, s'ìsula Lada e capu Berbeghe, ue s'agataiat sa "guàrdia morta" (vedetta mòbile sena turre) in localidade Ischit Guardia de Is Turcus.
Su nùmene de su fortilizio derivat de s'omònima baia de Cala Domèstica. Su significadu de custu topònimu est fortzis riconducibile a sa presèntzia de una fatoria medievale o "domestia".
Aparit dudosa sa data de fàbricu de sa turre, presente in sa carta de s'architetu Rocco Cappellino, chi la datat a su 1577. Sa turre però no aparit in sas relatziones sutzessivas, finas a su 1798, cando est tzitada in sa relatzione de su vitzerè Vivalda, subra de su bilantzu e ispesas de sa Reale Amministratzione de sa Torri. Segundu custa relatzione sa turre a s'istadu de progetu si diat èssere dèvida mutire "turre de capu Berbeghe" o "punta San Nigola", overas turre de "San Nicolò", ca in comintzu si pessaiat de la costruire in cuddu promontòriu. Petzi cando fiat istada costruida in su promontòriu de Cala Domèstica aiat tentu su nùmene definitivu suo. Su fràigu aiat àpidu tentu cumintzu in su 1765, ma ancora in su 1777 non fiat concruida. Posca fiant istados aprontados sos traballos pro su fàbricu de su baluardu segundu su progetu de s'ingegner Daristo; in realidade a càusa de sos traballos esecutados a malu dae s'impresario Caredda, s'istrutura fiat in parte crollada. Petzi a pustis de àteros interventos sa turre fiat istada urtimada intre su 1785 e 1786.
L'istruturat, in carcare, presentat forma tzilìndrica de unos 12 m de diàmetru e 11 m de artària de su zoccolo a su làstrico. Su boccaporto, realizadu cun piedritti e architrave in pedra e arcu de iscarrigamentu a de ses ribassato, abertu a unos 6 m de sa terra, ponet in un'ùnica càmera bortada a cùpula de unos 7 m de diàmetru, in cale sas aberturas de sas ses troniere, est a nàrrere de sas feritoie e de s'iscala de atzessu sunt dispostas in manera simmètrica. S'ambiente fiat ventilato gràtzias a un'istampu de aerazione postu subra de sa crae de bia de sa càmera, oe serradu. Bi sunt in prus unu caminetto e sa botola de sa cisterna; custa ùrtima est atzessìbile gràtzias a un'abertura in sa muratura de base. In sa pratza de armas (sa prataforma esterna), rimaneggiata durante sa segunda gherra mundiale cando su fortilizio fiat devènnidu unu puntu de osservatzione, sunt visìbiles sos rastros de sas cannoniere e de bator garitte dispostas fintzas custas in giacitura simmètrica. Semper a s'esternu, a s'artària de su pranu de cobertura, sunt presentes unas cantas mensole, costruidas in tufu, chi sustentaiant s'impalcatura de defensa.
Dae su 1820 a su 1831 sunt ammentados interventos de restàuru. In su 1843 sa turre fiat ancora presidiada. In sa segunda gherra mundiale fiat istadu unu puntu de osservatzione. L'iscalat in ferru a su suo internu, ancora in logu, torrat a artziare a cudda època.

Bibliografia
F. Fois, Torri ispagnolas e fortes piemontesos in Sardigna, Casteddu, Sa Boghe Sarda, 1981;
G. Montaldo, Sas turres costeras in Sardigna, Tàtari, Carlo Delfino, Tàtari 1992;
F. Russo, Sa defensa costera de su Rennu de Sardigna de su XVI a su sèculu XIX, Roma, Istadu majore de s'Esèrtzitu, Ufìtziu istòricu, 1992;
M. Rassu, Guida a sas turres e fortes costeris, Casteddu, Artigianarte, Casteddu 2000.

Comente arribbare
Sa turre podet èssere cròmpida dae su caminu chi de Buggerru àrtziat cara a su bidditzolu "Planu Sartu" e posca sighit finas a Cala Domèstica. Opuru si sighit su percursu chi de Conesa giughet a Masua e Acquaresi. Dae inoghe si costeggia subra de sa s. unu riu, finas a sa marina e si torrare a artziare a pees su promontòriu de Cala Domèstica pro unos 300 m.