Casteddu, Crèsia de San Domìnighe

S'edifìtziu pesat subra de un'àrea manna a beru de su bighinadu istòricu de Villanova, soprastante sa pratza Garibaldi.
S'edifìtziu, a su cumintzu tardogòticu, fiat istadu in manera grave iscalabradu dae sos bombardamentos de su 1943. S'importu de s'architetura e sa presèntzia de sa comunidade de sos Domenicanos, a Casteddu finas dae sa metade de su Dughentos aiant influidu subra de sos problemas de sa ricostrutzione, in bilico intre reimpreu e formas noas.
Intre su 1952 e su 1954 s'architetu Raffaello Fagnoni risolvette su casu in modu intelligente, impreende s'ùnica àula de sa crèsia originària, in parte cunservada, comente a base de sa noa chi sa sovrasta e ricalchende sos ispàtzios de s'antiga istrutura.
Sa crèsia superiora tenet una sola navada, restrinta in currispondèntzia de su presbitèriu acostagiadu dae duos altares, chi sighint s'ischema gòticu-catalanu de su primitivu impiantu. Unu profundu coro cumpletat s'ispàtziu cobertu dae sa grandu cùpula ogivale, mentras su traditzionale rosone est sostituidu dae una ventana arta, longa e istrinta chi concruit sa fatzada a andamentu orizontale.
Un'artu campanile, istacadu respetu a sa crèsia, cumpleta su sagrato, contornato a dolu mannu de un'àrea ancora non sistemada a pustis de sos disacatos de gherra. S'esternu si distinghet pro s'impreu de unu materiale casteddàiu in manera tìpica, su calcare impreadu a bista fintzas in s'internu, ue de sos muros laterales movent sas istraordinàrias istruturas a tzimentu armadu chi sorreggono sa cobertura. Duos fàscios de nervaduras, chi ammentant cuddas gòticas, s'àrtziant a formare, atritzende·si, una fita rete chi subra de unu pranu orizontale torrat a cramare sos ischemas de sas bias a crusiera distrutas, agiunghende in sas ''velas'' stelline in terracotta, non prevìdidas in orìgine, a sa fine de cuare sas inevitàbiles carpiduras de s'intonaco.
In sa crèsia inferiora - losa mutida in manera impròpria, in realidade s'àula originària, abarrada priva de cobertura - acanta a sas partes superstiti si bidet sa ricostrutzione in artària in manera simpre sagomata e priva de sa decoradura gòtica originària, in perfeta osservàntzia de sas règulas de sa Carta de su Restàuru.
In pretzedèntzia, intre su 1937 e su 1939, fiat istada torrada a costrùere sa fatzada de su cunventu a pustis de s'abertura de sa bia su de XXIV Majos, chi collegat sas pratzas San Domìnighe e Garibaldi. Angelo Vicario, tando architetu in sa Soprintendenza a sos Monumentos de sa Sardigna, aiat disegnadu una sòbria e longa fatzada cun unu corpus tzentrale retu de pilastros de òrdine gigante, chi incorniciano un'artu arcu in pessu chi ritagliato subra de sa superfìtzie lisa.

Istòria de sos istùdios
Una rassegna de sos istùdios s'agatat in sa bibliografia relativa a s'ischeda in su volùmene de sa ''Istòria de s'arte in Sardigna'' subra de s'architetura oto-novecentesca (2001).

Bibliografia
Sardigna domenicana, Casteddu, 1954;
Deghe annos de architetura sacra in Itàlia. 1945-1955, Bologna, 1956, pp. 220-224;
P. Bargellini, ''La torrada a costrùere crèsia de S. Domenico a Casteddu'', in Fede e Arte, 4, 1960, pp. 372-381;
M. Pintus, ''Architeturas'', in Casteddu Bighinados istòricos. Villanova, Cinisello Balsamo, A. Pitzos, 1991, pp. 112-115;
G. Loddo, Guida a s'architetura cuntemporànea de Casteddu 1945-1995, Casteddu, Coedisar, 1996, p. 37;
F. Masala, Architetura de s'Unidade de Itàlia a sa fine de su '900. Nùgoro, Ilisso, 2001, ischeda 138.