Bosa, Catedrale de s'Immacolata

Su tzentru istòricu de Bosa s'est formadu in su sèculu XII, a sos pees de su casteddu de Serravalle, in giassu diferente respetu a su de sa tzitade romana e altomedievale, ue s'agatat s'ex catedrale romànica de San Pietro extra muros.
Sa catedrale s'agatat subra de s'ala prus arretrada de su longu Timo, in curtzesa de su prus antigu atzessu tzitadinu chi superat s'ostàculu de su riu tràmite unu ponte in pedra vulcànica. Bi faghet a atzèdere de sa pratza Crèsia majore o de su cursu Vittorio Emanuele II.
Sa catedrale de Bosa, intitulada a sa Vèrgine Immacolata, est istada torrada a costrùere subra de una crèsia de su sèculu XII, a su belle coeva a su fàbricu de su casteddu de sos Malaspina, chi aiat determinadu s'urbanizatzione de s'isponda s. de su riu Timo e su progressivu abbandonu de sa zona in cale pesat s'antiga catedrale romànica de San Pietro.
A pustis de repìtidos acontzos (intre cales unu tardogòticu de cale abarrat rastru in unos cantos tretos muràrios) s'aspetu atuale torrat a artziare a su rimanìgiamentu operadu partinde dae su 1803, suta de sa diretzione de su capomastro bosano Salvatore Are, coadiuvato in unu segundu tempus de su tataresu Ramelli. Su nou edifìtziu, creschidu dae su cappellone de su Sacru Coro - cale s'atzedet a traessu de unu vanu bortadu chi interrumpet su muru s. in s'oru de sa bùssola de intrada - fiat bènnidu in manera bàndida cunsagradu in su martzu 1809.
S'interessante fatzada, penalizada dae s'angusto islargo cara a, rielabora motivos tardobarocchi desunti in màssima ala de sa fatzada a ''retablo'' de sa locale crèsia de su Carmelo, cun una partitzione de sas superfìtzies in duos òrdines distintos dae un'ampru cornicione aggettante e s'iscansione verticale signada dae aiais paradu e robustas lesene, totus in vulcanite ruja a bista. S'ispàtziu internu est in navada ùnica cun capellas laterales (tres subra de su chirru d. e bator subra de cuddu s.), cun cobertura a carrada lunettata, chi retzit lughe de sos ampros finestroni in asse cun sas capellas. Sas bator campadas sunt sutaliniadas dae aiais paradu cun capitellos, parentes a su cornicione chi signat pro intreu s'innestu de sas bias.
Su presbitèriu torradu a pesare est sovrastato de un'arta cùpula subra de tamburu otagonale impostadu subra de pennacchi, progetada - semper in sos primissimi annos de s'Otighentos - de su règiu architetu e ornatista Domenico Franco.
Intre su 1877 e su 1878 fiat bènnidu decorada a su suo internu dae pinturas a tèmperat de su parmense Emilio Scherer rafigurantes su Paradisu dantesco. A palas de su de su Setighentos altare marmòreu, impreziosito de isculturas e intagli polìcromos, si disponet s'àbside, de notèvole profundidade, cun coro de linna. S'intradosso e su catino sunt fintzas issos arrichidos dae pinturas de Scherer, gasi comente sos muros laterales de su presbitèriu.
Su cappellone si presentat comente a un'edifìtziu autònomu, cun altares laterales e presbitèriu in manera lèbia torradu a pesare e cupolato. Intre custu e su corpus printzipale de sa crèsia si disponent vàrios locales intre cales s'àula de su Capìtulu e sa sagrestia.
Acostagiada a su presbitèriu, ma a custu no alliniada, s'innalza sa turre campanaria: unu parallelepipedo partzidu in tres òrdines scanditi de curnisas e aiais paradu angulares, ùnicu elementu de su totu superstite, sende chi mai cumpletadu, de una fase intermèdia de sos fatos costrutivos de sa catedrale, rivelada cun craresa de sa data 1683 isculpida subra de su timpanetto triangulare de una de sas bator ventanas de sa tzella campanaria.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est ogetu de una sintètica ischeda in su volùmene de Salvatore Naitza subra de s'architetura tardoseicentesca e purista (1992).

Bibliografia
A. Sari, ''Cenni subra de s'architetura eclesiàstica in Bosa e in su territòriu suo'', in Sas crèsias de Bosa, Cartulàrios de documentatzione de sa Pro Logo de Bosa, Casteddu, Seleni, 1978;
S. Naitza, Architetura de su tardu '600 a su classitzismu purista. Nùgoro, Ilisso, 1992, ischeda 60;
A.F. Ispada, Sas crèsias de Bosa, Sestu, Zonza, 2002.