Casteddu, Gruta de sa Pìbera

S'ipogeu ￃﾨ movet integrante de una piￃﾹ ampra àrea funerària chi interessat sa punta de Tuvixeddu.
Su monumentu nòdidu comente a "gruta de sa Pìbera" ￃﾨ in realtￃﾠ un'ipogeu funeràriu (est a nàrrere unu logu de interru fossadu in sa roca). Si tratat de una de sas tumbas chi costituiant sa necròpoli monumentale assetiada in su suburbio de Casteddu romana. Sas tumbas, in manera coerente cun una pràtica urbanìstica de cale s'esèmpiu piￃﾹ eclatante ￃﾨ sa bia Appia a Roma, si disponiant a sos chirros de su caminu chi essiat dae sa cittￃﾠ.
Piￃﾹ propriamente, ￃﾨ possìbile lu definire comente a unu mausoleu familiare de sa nobildonna romana Atilia Pomptilla e de su maridu Lucio Cassio Filippo. Custu ùrtimu fiat fortzis parente de s'antzianu giurista Gaio Cassio Longino, esiliadu in Sardigna de s'imperadore Nerone in su 65 d.C. Fintzas Lucio Cassio Filippo e sa consorte Atilia Pomptilla fiant istados cundennados a s'esìliu in s'ìsula.
Sa fatzada, fossada in sa roca, riproduit sa de unu tempietto in istile iònicu composito. A s'internu su mausoleu ￃﾨ partzidu in tres ambientes: unu vestìbulu, una prima càmera funerària, una segunda càmera funerària.
In su mausoleu resurtant praticados siat su ritu funeràriu de s'inumazione siat su de s'incinerazione.
Su nùmene atuale, "Gruta de sa Pìbera", derivat de sa presèntzia subra de su frontone de duas colovras isculpidas afrontadas, su cale significadu ￃﾨ istadu in manera vària interpretadu dae sos istudiosos: segundu unos cantos, issos diant rapresentare sas figuras divinas de Isis e Osiris; segundu unos àteros, si diat tratare imbetzes de sa rapresentatzione simbòlica de Lucio Cassio Filippo e de Atilia Pomptilla e, a su contempo, de sa fedeltￃﾠ conuigale, in prus de chi unu monito a sos passantes pro su respetu de su logu fùnebre; segundu unos àteros ancora, in fines, sas duas colovras diant èssere in calicuna medida interpretabili comente a unu riferimentu a su mitu de Cadmo e Armonia.
S'ipogeu at torradu unu nùmeru cumplessivu de 16 iscritziones: noe sunt in limba latina e sete in limba grega; batòrdighi (si tratat de cuddas influidas subra de sos muros de sa prima sala) sunt in versos esametri o distici elegìacos, mentras sas duas chi abarrant (cioￃﾨ s'iscritzione subra de su frontone e s'àtera in sa tabella chi sovrasta s'architrave de sa ghenna de atzessu a sa prima càmera funerària) non sunt in versos.
De una de tales iscritziones, sa chi agatemus subra de su frontone, aporramus:
1) lu testo cosￃﾬ comente a compare subra de su frontone:
O▪I▪O▪Q▪S▪MEMORIAE▪ATILIAE▪L▪F▪POMPTILLAE▪BENEDICTAE▪M▪S▪P
2) su testu cun s'isorvimentu de sas abbreviatziones:
O(pus) sos(nstitutum) o(blatum)q(ue) s(acrae) memoriae Atiliae L(ucii) f(iliae) Pomptillae benedictae. M(aritus) s(ua) p(ecunia)
3) sa tradutzione:
"Monumentu fraigadu e dedicadu a sa sacra memòria de sa beneita Atilia Pomptilla, fìgia de Lucius. Su maridu (aiat fatu) a ispesas pròpias".
De s'elogio fùnebre fatu influire de Lucius subra de sos muros de sa tumba benimus a ischire chi Atilia Pomptilla diat àere ofertu a sos de sos sa vida pròpia in càmbiu de sa de su maridu.
Sa datatzione de su monumentu rapresentat una chistione prusaprestu dibàtida a càusa de sa complessitￃﾠ e de s'eterogeneitￃﾠ de sos elementos de cales bisòngiat tènnere contu pro pòdere lòmpere a unu curretu incuadramentu cronològicu. Sas propostas de datatzione sinora sobradas bàntzigant, in sas opiniones de sos istudiosos, intre sa segunda metￃﾠ de s'I sec. a.C. e sa metￃﾠ de s'II sec. d.C.

Istòria de sos istùdios
Sa tumba ￃﾨ cummentada, finas dae s'Otighentos, in totus sas printzipales òperas subra de sa Sardigna romana.

Bibliografia
P. Meloni, Sa Sardigna romana, Sassari, Chiarella, 1990;
S. Angiolillo, S'arte de sa Sardigna romana, Milanu, Jaca Book, 1998;
A.M. Colavitti, Casteddu, Roma, S'Erma de Bretschneider, 2003;
A.M. Colavitti-C. Tronchetti, Guida archeològica de Casteddu, cannaca "Sardigna archeològica. Ghias e Itinerari", Sassari, Carlo Delfino, 2003;
P. Floris, Sas iscritziones funeràrias paganas de Karales, Casteddu, Editziones AV, 2005;
A. Mastinu, Istòria de sa Sardigna antiga, Nùgoro, Su Maestrale, 2005.