Nùgoro, Antiga crèsia de sas Gràtzias

Sa crèsia pesat in su rione de Seuna, chi paris a su de San Pedru aiat dadu orìgine a su tzentru istòricu de Nùgoro.
Su 22 santugaine 1679 Francesco Lopez de Urraca, pìscamu de S'Alighera, cuntzediat a Nicolau Ruju Manca sa "permissione de pòdere fraigare una crèsia in onore de sa Vèrgine de sas Gràtzias de Nùgoro". Cumintzat cun custu atu ufitziale s'istòria de sa crèsia de sas Gràtzias, edifìtziu chi si cheret cunsideradu intre sos prus rilevantes de sa tzitade de Nùgoro.
Su santuàriu, costruidu a sa periferia de s'abitadu, subra de su pendio chi digrada cara a sa badde de Mughina, est orientadu segundu un'asse N/S e in passadu s'artziaiat subra sas modestas abitatziones de su rione de Seuna. A fùrriu a sa crèsia pesaiant àteros locales, totus benes chi su fundadore in su testamentu suo aiat lassadu comente a patrimòniu eclesiàsticu; custas propiedades a inghìriu a su 1720 fiant colados a sos Gesuitas chi b'aiant istituidu una residèntzia issoro.
belle dughentos annos s'edifìtziu, puru a traessu de vàrios fatos, fiat istadu semper unu puntu vitale de riferimentu pro sa tzitade. A su cumintzu de su Noighentos, pro sa cunsistente crèschida demogràfica, sos Babbos Giuseppini manifestaiant sa voluntade de costruire un'edifìtziu prus mannu. Pro s'antigu santuàriu aiat cumintzadu unu longu abbandonu, caraterizadu dae interminàbiles traballos de restàuru e de s'espansione edilìtzia chi ant a dolu mannu isfiadadu e modificadu sos raportos intre s'edifìtziu e su cuntestu urbanìsticu.
Sa crèsia est realizada in pietrame de pezzatura irregulare ligadu cun malta de carchina. S'ischema istruturale est simpre meda: àula mononavata bortada a carrada, presbitèriu cuadradu, istrintu e sopraelevato, tres altares pro chirru chi sostituint sas capellas. Una dòpia curnisa dentellata e a forte aggettante cursat totu sa navada, torrende a cramare caràteres tìpicos de s'architetura gesuìtica. S'esternu est caraterizadu dae unu grandu rosone e de unu portale de formas prevalentemente de su Rinaschimentu, costituidu dae duos semicolonne subra de sas cales imbarat unu dòpiu architrave modanato, iscumpassadu dae unu tìmpanu triangulare ue est s'iscritzione ammentadora de sa crèsia. Sas semicolonne imbarant subra de bassos plinti adossados a sos muru mentras sos stipiti sunt decorados cun figuras zoomorfas chi tasint a su limbàgiu decorativu gòticu-catalanu. Sa connotatzione populare de sa crèsia est ladina in manera piessigna in su prospetu chi s'incrarat subra de bia de sas Gràtzias, distintu dae loggette chi interrumpent, alleggerendolo, su volùmene massissu de su fràigu.
A s'internu, durante sos traballos de restàuru de su 1982, fiant istadas iscobertas de sas tempere murales de su Setighentos. Sas pinturas òcupant totu sa superfìtzie de sos muros, de sa bia e de s'arcone chi separat su presbitèriu de s'àula. Sunt caraterizadas dae un'istile sintèticu e popolaresco, cun cale s'estrìnseca unu progetu de catechesi fintzas a traessu de un'atentu sèberu de sa gama cromàtica. Pagos sos colores impreados: birde, ruju, ocra, chi repitende·si e alternende·si in su tziclu pitòricu e in sas curnisas bene s'armonizant a sos elementos giai presentes. Aparit ladinu su ligàmene istilìsticu cun sa pintura de sos Are, subra de sa base de su cunfrontu intre sas tempere de Nùgoro e sas de Orane, Fonne, Tonara. Sas afinidades intre sos tziclos si collint siat in s'inditu ispatziale e compositiva, siat in su sèberu cromàticu, siat in su costùmene de impreare a s'ispissu cartigli cun funtzione didascàlica.

Bibliografia
M.G. Scano, Pintura e iscultura de su '600 e de su '700, collana "Istòria de s'arte in Sardigna", Nùgoro, Ilisso, 1991;
F. Dini, Sa crèsia de sas Gràtzias, Nùgoro, 2001.