Iglesias, Crèsia de Santa Maria de Valverde

Sa crèsia, assetiada a s'esternu de sa tzinta murària in una zona pianeggiante acanta sas bias printzipales de atzessu a sa tzitade, allàcanat cun su campusantu a sa periferia de Igrèsias.
Sa crèsia iglesiente de sa Madonna de Valverde est caraterizada dae sa bella fatzada de sas tonalidades caentes.
Pro farta de documentatzione sa data de fàbricu si podet desumere de sos caràteres costrutivos, chi nde fissant s'impiantu a sa fine de su sèculu XIII.
Sa crèsia duecentesca fiat istada interessada dae un'importante ricostrutzione in su 1592, cun sa realizatzione de sos arcos diaframma a ses agudu a amparu de su cobertura de linna de s'àula e de sa cobertura a bia istellare de su presbitèriu. De s'istrutura originària abarrant sa fatzada in pedra vulcànica e unos cantos tretos de sos muros laterales, costruidos imbetzes in matones e aia concruidu cun archetos in pedra.
S'edifìtziu tenet fundu mononavata cun un'ampru presbitèriu cuadradu e capellas subra de sa dereta e est cobertu dae cobertura de linna. S'ispàtziu internu est partzidu in campadas dae bator arcos diaframma a ses agudu. Si signalant sa bia istellare costolonata de su presbitèriu, cun gemmas pendule, e sa de sa prima capella a dereta, cun piticas bias a vela. In sos muros internos, a unu livellu inferiore respetu a s'atuale cobertura, s'osservant sas mensole subra de sas cales s'impostaiat s'antigu cobertura de linna, isculpidas cun vàrios motivos decorativos.
Subra de sa fatzada si sunt susseguiti interventos cunservativos e ricostruttivi. Est meda slanciata in verticale, delimitada dae unu zoccolo e de aiais paradu de àngulu e partzida in tres òrdines de curnisas orizontales.
Su primu òrdine est lisu e acasàgiat su portale cun s'arcu de iscàrrigu ribattuto de unu chìgiu modanato e impostadu subra de peducci decorados cun una conca animale e cun elementos vegetales. Subra s'architrave, a su tzentru, unu contzo acasàgiat unu decoru a bassu-relevu cun una rughe in un'archetu semitzircolare.
Su segundu òrdine est lisu in manera aguale e, in asse cun su portale, acasàgiat una bifora cun sas lughes a arcu agudu trilobato separadas dae una sùtile colonnina, insertada in su campu de unu grandu arcu agudu strombato continente fintzas duos rosones quadrilobati de diversas dimensiones.
Su de tres òrdines acasàgiat su frontone decoradu a archetos trilobati poggianti subra de lesene, chi sighint s'inclinu de sas faldas de su cobertura. Sa fatzada si concruit cun una rughe in pedra.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est istada ogetu de istùdios mescamente in su sèculu XX. Dionigi Scano, Raffaele Delogu, Renata Serra, Roberto Coroneo, Francesca Segni Pulvirenti e Aldo Sari nd'ant delineadu sos fatos costrutivos in su cuntestu istòricu, artìsticu e culturale de apartenèntzia.

Bibliografia
V. Angius, boghe "Igrèsias", in Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S. M. su Re de Sardigna, VIII, Torinu, G. Maspero, 1841, p. 442;
D. Scano, Istòria de s'arte in Sardigna de su XI a su sèculu XIV, Casteddu-Tàtari, Montorsi, 1907, p. 244-245;
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 218-219;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 158;
F. Segni Pulvirenti - A. Sari, Architetura tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu. Nùgoro, Ilisso, 1994, ischeda 50;
Diòtzesi de Igrèsias, a cura de G. Murtas, collana "Aiat pedidu e arte sacra in Sardigna", Sestu, Zonza, 1999, pp. 137-139;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 105.