De s'omònima punta casteddàiu de Bonaria, su santuàriu e sa basìlica dòminant su golfu de Casteddu. S'àrea currispondet a unu setore de sa necròpoli O de sa tzitade romana, in sa cale fiant istadas agatadas in s'Otighentos unas cantas tumbas cristianas, sas prus antigas individuadas a Casteddu. Subra de sa punta si fiant aposentadas intre su 1324 e su 1326 sos Aragonesos, a pustis de sa cuntzessione de su "Regnum Sardiniae et Corsicae" a sa Corona de Aragona a banda de Bonifàtziu VIII, pro assediare su Casteddu de Casteddu e tando pònnere fine a s'egemonia pisana.
Su santuàriu de Sennora Nostra de Bonaria est unu de sos logos sìmbulu de s'identidade casteddàia. De s'artu de sa punta omònima, est unu de sos primos edifìtzios chi s'abbistat de su mare, intrende dae E in s'ampra baia subra de sa cale s'incrarat sa tzitade. No a casu, duncas, sa Madonna de Bonaria est istada elègida amparadora de sos navigantes. Su suo veneratissimo bultu de linna, segundu sa traditzione aprodadu intro una càscia subra de su litorale casteddàiu in su 1370, torrat a artziare a sa segunda metade de su sèculu XV e est òpera pregevole de un'iscultore ibero-campanu.
Sa crèsia fiat istada fundada in sos annos de s'assèdiu chi sos Aragonesos aiant postu a su Casteddu pisanu de Casteddu, intre su 1324 e su 1325. Sa cunsigna de su bighinadu a sa Corona de Aragona, in su 1326, aiat determinadu fintzas sa fine de sa biddighedda de Bonaria, ma non de su santuàriu suo, a su cumintzu intituladu a sa Santìssima Trinidade e a sa Madonna, chi rapresentat una sìnchera derivatzione de sos modellos gòticu-catalanos. Fiat istadu esemplato difatis subra de su modellu de sa capella de Sant'Agata, cumpresa in su Palatzu reale majore de Bartzellona (1302-11). Ùnica etzetzione est rapresentada dae s'insòlita solutzione de su campanile elevadu subra su presbitèriu, cun probabilidade comente a turre de abbistada, cumpresa in sa tzinta murària chi amparaiat sa biddighedda aragonesa.
S'àula tenet una longària de unos 15 m. In orìgine fiat prus curtza, a navada ùnica cun àbside a pranta poligonale. Segundu sos modos tìpicos de s'architetura gòticu-catalana, teniat robustos contrafortes longu sos muros esternos. In su cursu de su Chimbighentos intre sos contrafortes fiant istadas abertas sas capellas laterales. Si cunservant petzi cuddas subra de su costàgiu s. Sa cobertura, a su cumintzu de linna, fiat istada sostituida dae una bia a carrada ogivale cursada dae sottarchi. In su Setighentos fiant istadas derrùidas sas capellas subra de su costàgiu deretu, de sas cales oe abarrat petzi s'arcu de atzessu a sa Basìlica. Sos restàuros de su 1869 ant isnaturadu s'originària cunformatzione de su Santuàriu, chi fiat istadu illonghiadu pro l'alliniare a sa basìlica, cumintzada in su 1704 e cumpletada petzi in su 1926.
Sa zona presbiteriale, ùnica superstite de sa crèsia de su sèculu XIV, tenet fundu semidecagonale, cun bia a crusiera ombrelliforme. A s'esternu, adossada a s'àbside si bidet sa turre campanaria contraffortata. Sa cobertura, costruida in su sèculu XIX, est in bia a carrada truncada. In sa fatzada, torrada a costrùere in contzas calcàreos, sunt istados remontados sos stipiti e s'arcu ogivale modanato, chi costituiant su portale de sa distruta crèsia de San Frantziscu de Stampace.

Istòria de sos istùdios
S'importu de su monumentu fiat istadu postu in evidèntzia de Renata Serra (1957, 1984), chi b'aiat reconnotu sa prus antiga architetura gòticu-catalana in Sardigna. Sas chircas istòricas de Antonio Arribas Palau (1952) aiant averguadu chi sa fàbrica de su santuàriu s'incuadrat in su fuidore insediamentu urbanìsticu subra de sa punta, chertu dae su piseddu Alfonso in sos annos de s'assèdiu aragonesu de Casteddu. Sa robusta tzinta murària, segundu Joaquin Arce (1960), diat àere pòdidu inserrare su campanile de sa crèsia. Francesca Segni Pulvirenti e Aldo Sari (1994), in lìnia cun sos istùdios pretzedentes, retenent chi su santuàriu siat istadu fraigadu intre su 1324 e su 1325.

Bibliografia
E. Lippi, Istòria de su Santuàriu de Sennora Nostra de Bonaria, Casteddu, 1870;
A. Arribas Palau, La Conchistat de Cerdeña por Jaime II de Aragón, Bartzellona, 1952;
R. Serra, "Su santuàriu de Bonaria in Casteddu e sos cumintzos de su gòticu catalanu in Sardigna", in Studios Sardi, XIV-XV, 1955-57, parte II, pp. 333-354;
J. Arce, S'Ispagna in Sardigna, Casteddu, 1982, p. 353;
R. Serra, "S'architetura sardu-catalana", in sos de I Catalanos in Sardigna, a cura de J. Carbonell-Francesco Manconi, Cinisello Balsamo, Silvana, 1984, p. 125;
F. Segni Pulvirenti - A. Sari, Architetura tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu. Nùgoro, Ilisso, 1994, ischeda 1.