Pèifugas, Pozzo sacru de Predio Canopoli

Su tèmpiu est assetiadu in su tzentru istòricu de Pèifugas, in sa zona antale sa crèsia de Santa Maria de sos Angeli, in s'Anglona, regione de sa Sardigna setentrionale.
Su putzu sacru devet su nùmene a Domenico Canopoli, propietàriu de s'ortu in su cale s'edifìtziu fiat istadu iscobertu, in su 1924.
Su tèmpiu a putzu, intre sos prus rafinados de sa Sardigna nuràgica, presentat s'ischema costumadu: unu vestìbulu chi introduit in un'iscala de collegamentu cun sa càmera de su putzu.
S'edifìtziu est costruidu cun contzas de calcare - cavati de sos affioramenti de Laerru - in manera perfeta traballados e postos in òpera subra de filari regulares. Su vestìbulu, retangulare (larghesa m 2,70; profundidade m 1,88), cun pamentu in manera perfeta lastricadu, presentat a sos muros duos bancones-sedile formados dae duos blocos traballados. A su tzentru de su vanu era presente una pesada de "mensa sacrificale" cun vaschetta e tuvu pervia in s'ala superiora; su blocu est oe iscumpartu.
De su vestìbulu s'atzedet a s'iscala (longària m 2,30; larghesa m 0,90) chi cun 8 istradeddas calat in sa pitica càmera de su putzu. Sa cobertura est costituida dae tres lastre dispostas a artària iscalare. Sa tzella, oe svettata, est in manera perfeta tzirculare in pranta e troncoconica in artziadu (diàmetru m 1,70/1,60; artària m 2,75); sos muros sunt rivestidas dae blocos in manera perfeta traballados e connètidos, dispostos subra de ùndighi filari in lèbiu aggetto. Sos contzas de su paramentu esternu de su tamburu, gasi comente sos de su vestìbulu, presentant duas botzas in rilievu de dudosu significadu: si tratat, fortzis, de un'isbrigu tècnicu chi fatzilitaiat sa presa e su trasportu de sos blocos, ma non s'escludet una funtzione ornamentale. A su tamburu est collegadu s'impiantu de drenaggio, formadu dae chimbe lastre de calcare cun canaletti pro su deflusso de s'abba chi sgorgava a s'internu de su putzu.
S'àrea bighina a su putzu fiat racchiusa de una chirra de grussos blocos de trachite, fraigadu subra de sos restos de unu pretzedente tèmpiu "in antis" de forma retangulare. A inghìriu a su putzu, s'estendent sos restos de unu bidditzolu e, a non meda distàntzia, deviat pesare unu nuraghe cumplessu. De su putzu acudint interessantes ex-votu: intre custos, una figurina de toru rapresentat unu de sos esemplares prus rafinados de sa pitica plàstica bronzea nuràgica.
Su monumentu est datàbile a sa fine de su Brunzu mèdiu, Brunzu reghente, Brunzu finale, edade de su Ferro.

Istòria de sos iscavos
Su monumentu fiat istadu iscobertu e fossadu sa prima borta, a òpera de Antonio Taramelli, in su 1924. De su 1979 a oe Giovanni Pitzalis at curadu unos cantos interventos de iscavu e de restàuru de s'istrutura, in prus de chi de assentu de s'àrea in tundu.

Bibliografia
A. Taramelli, "Tempietto a putzu de caràtere preromano iscobertu in s'abitadu", in Noas Iscavos, 1924, pp. 522-533;
G. Lilliu, Isculturas de sa Sardigna nuràgica, Casteddu, Sa Zattera, 1966, nn. 194 e 197, pp. 317, 319-20;
F. Su Schiavo, "1979, Notiziario", in Rivista de Iscièntzias Preistòricas, XXXIV, 1-2, 1979, pp. 341-342;
F. Nicosia, "Sa Sardigna in su mundu clàssicu", in Ichnussa. Sa Sardigna de sas orìgines a s'edade clàssica, Milanu, Libros Scheiwiller, 1981, p. 440 figg. 464-466;
G. Pitzalis, "Pèifugas. Pozzo Predio Canopoli", in Su territòriu, s'òmine, sa memòria. Bintighimbe annos de faina, a cura de G. Pitzalis, Muros, Stampacolor, 2005, pp. 22-23.

Comente arribbare
Arribbados a Pèifugas si cursat pro intreu sa bia printzipale e s'acumprida in sa Via Garibaldi: s'àrea archeològica acresurada s'agatat a sa fine de su caminu.